پیام شیعه | Shia

     طالِع اگر مَدَد دهد دامَنَش آوَرَم بِکَف
     گر بِکِشَم زِهی طَرَب ، وَر بِکِشَد زِهی شَرَف

     حافظ اگر قدم زنی در رهِ خاندان به صدق
     بدرقه ی رهت شود همّتِ شَحنه ی نجف

👈برای مشاهده ی تمام غزل ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

 در بسیاری از اشعار حافظ ، کلمه ی ( طالع ) به معنی ( بخت ، اقبال و سرنوشت ) بکار رفته ،  اما در اینجا منظور خواجه ، علی (ع) است .
 
توضیح اینکه : با ابجد کبیر ، کلمه ی ( طالع = 110) می شود که مطابق با عددِ ابجدِ  علی (ع) است .

 استفاده از ابجد در شعر ، توسط بزرگان و شعراء مسبوق به سابقه بوده و امری بدیهی است ، بعلاوه این موضوع با سیاق غزل و خصوصاً بیت پایانی آن ، همخوانی دارد .

برای ضمیرِ (ش) در کلمه ی ( دامَنَش  ) با توجه به ایهام آن ، سه احتمال متصور است :

(1) - اینکه مرجع ضمیر را علی (ع) بدانیم : یعنی اگر ایشان عنایت نماید ، دستم به دامنِ ولایتش ( که کنایه از برخورداری از فیوضاتِ ولائی اوست ) ، خواهد رسید .
 
طبق فرمایش امام باقر (ع) : « آلُ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ هُمْ حَبْلُ اَللَّهِ اَلَّذِي أُمِرْنَا بِالاِعْتِصَامِ بِهِ »

یعنی : سالِکِ الی الله همواره مأمور به تمسُّک و اعتصام به ریسمانِ ولایت معصومین (ع) که ( حَبْلُ اَللَّهِ اَلْمَتِين ) است ، می باشد .

📚(( بحار الانوار ج 24 ص 85 حدیث 9)) و (( تفسیر عیاشی ج 1 ص 194))

(2) - اگر مرجعِ ضمیر را محبوبِ حقیقی و خداوند متعال بدانیم  ، کنایه از رسیدن به مقام ( قُربِ نوافل و فرائض ) و تقرّبِ بنده به حضرت باری تعالی است . زیرا رسیدن به این مقام ، جز با دستگیری امام معصوم ، میسّر نخواهد شد . بدیهی است که امام (ع) علاوه بر ارائه طریق ، ایصال الی المطلوب نیز می نماید .

(3) - مرجعِ ضمیر می تواند راجع به امام زمان (عج) باشد ، کما اینکه خواجه در جای دیگر فرموده :

     ای غایب از نظر به خدا می سپارمت
     جانم بسوختی و بجان دوست دارمت

     تا دامنِ کفن نکِشَم زیرِ پای خاک
     باور نکن که دست ز دامن بدارمت

اما معنی مصرع دوم از بیت اول :

کِشیدنِ دامنِ معشوق کنایه از وصال است و کِشیدنِ دامن از دستِ عاشق توسط معشوق ، کنایه از نازِ و عشوه ی اوست تا عطش و قابلیت سالک را ارتقاء دهد . حافظ در این مصرع به کِشاکِشی که بین عاشق و معشوق در سلوک وجود دارد ، اشاره می کند . این کِشاکِش دو سویه و طرفینی است ، از سوی عاشق ، عرض نیاز و تمنّای وصال است و از سوی معشوق ، ابراز بی نیازی و ناز . حافظ در جای دیگر تکلیف را برای سالکان الی الله روشن نموده :

     میان عاشق و معشوق ، فرق بسیار است
     چو یار ناز نماید ، شما نیاز کنید

🔘عبارت ( ور بِکِشَد ) در برخی از نسخه ها به شکل ( ور بِکُشَد ) آمده که در این صورت معنی بیت این است که :

اگر به وصالِ محبوب خویش نائل شوم ، مایه طَرَب و سعادت است و چنانچه معشوق با تیر یا تیغِ جلالش مرا به قتل برساند ، این نیز سعادتی بس بزرگ خواهد بود . حافظ در اشعار دیگرش آن را توضیح داده :

     زیرِ شَمشیرِ غَمَش ، رقص کُنان باید رفت
     آنکه شد کُشته ی او ، نیک سرانجام اُفتاد

     به تیغم گر کُشَد دستش نگیرم
     و گر تیرم زند ، مِنّت پذیرم 

در بیت دوم فوق که آخرین بیت از غزل است ، منظورِ حافظ از ( خاندان ) ، اهل بیت (ع) و آلِ پیامبر (ص) می باشد ، شحنه ی نجف نیز کنایه از امیر المؤمنین (ع) است .

شارحان مشهور حافظ ، مانند : ختمی لاهوری ، مولانا بدر الدین و سودی نیز علیرغم اینکه سنی مذهب می باشند ، شحنه ی نجف را در بیت مزبور ، علی (ع) می دانند .

ختمی لاهوری در شرح بیتِ مانحن فیه می گوید :

شحنه ی نجف حضرتِ امیر المؤمنین ، امام المتقین علی بن ابی طالب رضی الله عنه است . بدانکه منصبِ ولایتِ مُطلقه و هدایتِ عامّه ، بعد از ختمِ نبوت ، منتقل است به ذاتِ با برکاتِ امیر المؤمنین کرّم الله وجهه .

👈برای مشاهده ی ( سند 1 ) ، ( سند 2 ) و ( سند 3 ) کلیک کنید . 👉

 حافظ در بیتِ اخیر الذکر که بیتِ پایانی غزل است می فرماید :

اگر با متابعت و پیروی از خاندانِ پیامبر(ص) و از روی صِدق ، بر صراطِ مستقیمِ ولایت و هدایت گام نهی ، ( همّتِ شحنه ی نجف ) که کنایه از دعای خیر  و حصولِ رضایتمندی علی (ع) می باشد ، بدرقه ی راهت خواهد بود و تنها در این صورت است که به مقام رضای خداوند نائل می گردی زیرا :
( رِضَى اَللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ )

📚(( خصال صدوق , ج 1 , ص 157 )) و (( بحار الانوار ج 10 ص 435))

در بیت مورد بحث ، واژه ی ( قدم ) و ( صدق ) بکار رفته ، یعنی سالک می بایست در صراط ولایت از قدمِ صِدق برخوردار باشد .

امام صادق (ع) می فرمایند : ( وَ بَشِّرِ اَلَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَالَ وَلاَيَةُ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ )

👈یعنی : منظور از قدم صدق که در قرآن ذکر شده ، ولایتِ امیر المؤمنین (ع) است .

📚(( بحار الانوار ج 8 ص 43 ))

جالب است که بدانیم :

با ابجد صغیر نیز ( قدم صدق ) برابر است با عدد ( 26 ) و علی (ع) نیز با ابجد صغیر برابر است با عدد ( 26 ).

👈قَدَمَ صِدْق ، مقامِ رفیعی است که آن را در زیارت عاشورا نیز از خداوند متعال مسئلت می نمائیم :

«فَأَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَکْرَمَنِی بِمَعْرِفَتِکُمْ وَ مَعْرِفَةِ أَوْلِیَائِکُمْ، وَ رَزَقَنِی الْبَرَاءَةَ مِنْ أَعْدَائِکُمْ ،أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة وَ أَنْ يُثَبِّتَ لِي عِنْدَكُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللَّه»
شرح اشعار حافظ  توسط سیدرضا نوعی ( حکیم )

ماهِ شعبان مَنِه از دست قَدح ، کاین خورشید
از نظر تا شبِ عیدِ رمضان خواهد شد

👈 اخیراً یکی از افاضل ، بیتِ فوق را که از اشعار معروفِ حافظ می باشد، اینگونه تفسیر نموده :

 «ماه شعبان منه از دست قدح ، كاين خورشيد» یعنی : اين خورشيدِ وصال و خورشيدِ جايزه «از نظر ،تا شبِ عيدِ رمضان خواهد شد» یعنی : دیگر تا شبِ عيدِ فطر ، خبری از جايزه و وصال و  لقاءالله نيست.

 اگر در ماه شعبان چيزی به دست نياورديد ، ماهِ مبارك رمضان چيزي به شما نمی‌دهند ،ماه مبارك رمضان ،ماهِِ كار است ، ماهِ جايزه نيست ،در ماه مبارك رمضان بايد سی شبانه روز تلاش کرد تا سرانجام در شبِ عيد که ( ليلةُ الجوائز)  است به سالِک الی الله ، جایزه بدهند .
سئوال : نظر شما در موردِ تفسیرِ مذکور چیست ؟
پاسخ :

🔘جای شگفتی است ! ایشان با چه دلیل ، مُدَّعی شده که ماه شعبان ، ماهِ وصال و جایزه است ولی ماه رمضان ، ماه کار و تلاش بوده و از وصال و جایزه تا شب عید فطر  خبری نیست

👈 اگر به اعمالِ وارده در ماه شعبان دقت کنیم ، خواهیم دید که در این ماه تا چه اندازه به عمل و خصوصاً به دعا ، انابه و ( استغفار ) توصیه شده ، نه اینکه فقط به سالِک ، جایزه و پاداشِ سالِ گذشته اش را بدهند .

👈راستی اگر در ماهِ رمضان از وصال و جایزه ، خبری نیست ، پس چرا حافظ فرموده :

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شبِ قَدر ، که این تازه براتم دادند

🔘منظورِ حافظ از واژه ی ( خورشید ) ، خورشیدِ وصال ، نیست . بلکه ایشان ، قَدَحِ مِی  را به خورشید تشبیه کرده ، بخاطرِ تشابه آن دو ، از جهتِ روشنائی و گرما به یکدیگر .حافظ در جای دیگری نیز همین تشبیه را آورده :

خورشیدِ مِی ز مَشرقِ ساغر طلوع کرد
گر برگِ عیش می‌طلبی ترکِ خواب کُن

🔘باده پرستانِ ظاهری ، از بابِ تعارف به یکدیگر می گویند : (( بزن تا روشن شوی ))
در صورتیکه از باده ی انگور ، جز تیره گی نصیبِ انسان نمی شود ، اما شرابی که حافظ همواره از آن سخن می گوید ، شرابِ طَهور و از جنسِ نورِ معرفت و محبت است فلذا ایشان به همین دلیل آنرا به خورشید تشبیه کرده .

🔘حافظ در بیتِ مزبور ، توصیه می کند که سالِک با توجه به گذرِ زمان ، لزوماً فرصت را مُغتنم شمرده و از شرابِ ( طَهور و باده ی معرفت ) بهره ی کافی را ببرد ، کما اینکه قبل از این بیتِ ،فرموده :

ای دل ار عشرتِ امروز به فردا فکنی
مایه ی نقدِ بَقا را که ضِمان خواهد شد

🔘حافظ برای توصیه ای که به باده گُساری در ماه شعبان می کند ، دلیلی ذکر کرده و آن این است که ( خورشیدِ مِی ، تا شبِ عید رمضان ) غروب خواهد کرد ، کنایه از اینکه بخاطر حُرمَتِ ماه رمضان ، دیگر نمی توان باده گُساری نمود .

👈 اما دلیلِ مطرح شده از سوی حافظ ، (چه در اینجا و چه در سایر اشعار او ) ، صرفاً طعنه ای رِندانه به اهلِ ظاهر است ، وگرنه باده نوشیِ حافظ هیچ گاه ترک نمی شود ،حتی در ماه رمضان ، آنچنان که در سایر اشعارش به این امر تصریح نموده :

زان باده که در میکده ی عشق فروشند
ما را دو سه ساغر بده و گو رمضان باش

گر فوت شد سحور چه نقصان صبوح هست
از مِی کنند روزه گشا طالبانِ یار

🔘برخی از شارحین ، واژه ی ( خورشید ) را که تا شب عید رمضان از نظر غائب است ، به امام زمان (عج) و غیبت ایشان ، تأویل و تفسیر نموده اند ، اما همانگونه که توضیح دادیم ، در بیتِ موصوف ، خورشید ، وصفِ قدح است و تفسیر آن به امام زمان (عج) و یا خورشیدِ وصال  ، بی وجه است .

البته در ابیاتِ دیگری از غزلِ ( نَفَسِ بادِ صَبا ) اشاراتی به امام زمان (عج) شده که ان شاء الله  شرح تفصیلی آن را به زودی تقدیم خواهیم کرد .

برگرفته از دروس شرح اشعار حافظ سید رضا نوعی (حکیم )

از لَعـلِ تو گـر یابم انگشتـری زنهـار

صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد

لعل : کنایه از دهانِ معشوق

انگشتری زنهار ( زینهار ) : انگشتری که شاهان به نشانه ی امان بودن به کسی می دادند.

در زیرِ نگین بودن : تحت تسلط و سیطره قرار گرفتن

شرح بیت در ادامه مطلب

وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً ( و پروردگارشان شرابى پاك و گوارا به ایشان بنوشاند ) (21-انسان)

صاحب مجمع البیان در ذیل آیه ی فوق ، روایتی از امام صادق(عليه السلام) آورده که ایشان در تفسیرِ شرابِ طهور، فرمودند :

(( اَی يُطَهِرُهُم عَن كُلَّ شَئٍ سِوَى الله إذ لاَ طَاهِرَ مِن تَدَنُّسِ بِشَئٍ مِنَ الأكوَانَ إلا الله ))

یعنی : ( ایشان را از هر چیز غیر از خدا ، پاک می کند زیرا طاهرِ از آلودگی چیزی از ما سوی الله وجود ندارد مگر خدای تعالی )

(مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۲۳)

بیـا ای شـیخ و از خمخـانه ی ما                   شرابی خور که در کوثر نباشد

از آن افیون که ساقی در مِی‌ افکند                 حریفان را نه سر ماند نه دستار

شرح تفصیلی در ادامه مطلب

شرح غزل در ادامه مطلب