پیام شیعه | Shia

( پروین اعتصامی مدافعِ کشفِ حجاب و طرفدار فمینیسمِ سکولار ) ⁉️

✍️ فرمان کشف حجاب از سوی رضا خان به صورت رسمی در ( ۱۷ دی ۱۳۱۴ ) ابلاغ گردید ، این موضوع از سوی علمای اسلام و قاطبه مردم با مخالفت های جدی روبرو شد ، لیکن از همان ابتدا زنان روشنفکر مآبی مانند : صدیقه دولت آبادی ، زندخت شیرازی و خصوصاً پروین اعتصامی در جبهه ی موافقان سرسخت قانون بی حجابی از سوی رضا خان که نقشِ پدری با اقتدار را برای آنها ایفاء می کرد ، ظاهر شدند .

پروین اعتصامی در اسفند 1314 و در حمایت از قانون کشف حجاب ، چکامه ای را با عنوان ( گنجِ عفت ) سرود که پاره ای از ابیات آن به شرح ذیل می باشد :

     زن در ایران ، پیش از این گویی که ایرانی نبود
     پیشه‌اش ، جز تیره‌روزی و پریشانی نبود

     زندگی و مرگش اندر کُنجِ عزلت می‌گذشت
     زن چه بود آن روزها ، گر زآن که زندانی نبود

     کس چو زن اندر سیاهی ، قرنها منزل نکرد
     کس چو زن در معبدِ سالوس ، قربانی نبود

     در عدالتخانه ی انصاف ، زن شاهد نداشت
     در دبستانِ فضیلت زن دبستانی نبود

     در قفس می‌آرمید و در قفس می‌داد جان
     در گلستان نام از این مرغِ گلستانی نبود

     عیبها را جامهٔ پرهیز پوشانده‌ است و بس
     جامهٔ عجب و هوی ، بهتر ز عریانی نبود

     چشم و دل را پرده می بایست ، اما از عفاف
     چادرِ پوسیده ، بنیادِ مسلمانی نبود

     خسروا ، دست توانای تو ، آسان کرد کار
     ورنه در این کارِ سخت ، امّیدِ آسانی نبود

     شَه نمی‌شد گر‌در این گمگشته کشتی ناخدای
     ساحلی پیدا از این دریای طوفانی نبود

👈 برای مشاهده مدرک ( اینجا ) و ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

الف ) شعر فوق در اولین چاپ دیوان پروین و در زمان حیات خودش بطور کامل آمده لیکن توسط برادرش ( ابو الفتح اعتصامی ) در چاپ های بعدی دیوان او ، سه بیت آخر قصیده حذف و نام قصیده نیز به ( زن در ایران ) تغییر یافت .

ب ) پروین در چکامه مزبور و در بیت ( چشم و دل را پرده می بایست ، اما از عفاف / چادرِ پوسیده ، بنیادِ مسلمانی نبود ) به دو مسئله اشاره می کند :

(1) - حجاب بزرگترین عامل عقب ماندگی زنان و محرومیت آنها از علم و دانش و مانع اصلی در راه حضور آنان در عرصه های فرهنگی و اجتماعی می باشد فلذا از نظر او با پاینندی به عنصر ( عفاف ) ، نیازی به حجاب نیست . در صورتیکه مطابق آموزه های اسلام ، حجاب هرگز مانع علم آموزی و حضور زن در عرصه های اجتماعی نبوده بلکه آن را ثمره ی عفاف و بعنوان عاملِ مصونیت معرفی می کند نه محدودیت .

(2) - پروین با عبارت ( چادر پوسیده ، بنیاد مسلمانی نبود) ، چادر را بعنوان نماد حجاب و عفاف ، مورد تخطئه قرار داده است .

(3) - این شاعره شهیر در ابیات پایانی قصیده خود ، رضا خان را خسروئی می داند که حجاب بعنوان بزرگترین عامل عقب ماندگی زنان ایرانی ، به دست توانای او برداشته شده و در در بیت بعد نیز تصریح می کند که رضا خان بعنوان یک ناخدا ، کشتی طوفان زده ملت ایران را به ساحل رشد و تعالی رسانده است .

ج ) البته حمایت پروین از فرمان کشف حجابِ رضا خان ، محدود به سرودن قصیده مزبور نبوده بلکه او حمایت عمیق تر و بیشتر خود از این فرمان ننگین را با کنار گذاشتن حجابِ خویش ، عملاً به اثبات رساند و از آن پس فعالیت های علمی و اجتماعی خود را بدون حجاب ادامه داد . فلذا نگاه او به مسئله حجاب را می توان برگرفته از مبانی فمینیسم سکولار تلقی و ارزیابی نمود .

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) و ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

رویکرد افراطی پروین به آزادی زنان ، برگرفته از افکار انحرافی قاسم امین مصری است که توسط پدرش ( اعتصام الملک ) با آراء او آشنا شد . پدر پروین به شدت متاثر از دیدگاه قاسم امین بود ، بنحوی که کتاب ( تحریر المرأة ) او را با عنوانِ ( تربیت نسوان ) ترجمه و منتشر کرد .

قاسم امین ، متفکری سکولار و طرفدار لیبرالیسم فرانسوی است و او را می توان از نخستین منادیان فمینیسم سکولار دانست ، نامبرده علم آموزی و حضور اجتماعی زنان را با حجاب ، دو موضوع کاملاً متضاد نشان می دهد لیکن ابتدا فقط رفع حجاب افراطی و نشان دادن دست و صورت و حضور زنان در اجتماع را کافی می داند ولی در ادامه ، به برداشتنِ کامل حجاب تاکید می کند . کما اینکه نوه اش در تجدید چاپ کتاب ( تحریر المرأة ) تصاویر زنانِ بی حجاب را بعنوان الگوی برگرفته از افکار قاسم امین ، ضمیمه کتاب مزبور نموده است .

👈 شاخصه­ هایی را که به نظر قاسم امین مصری ، بر تغییر وضعیتِ فرودستی زن تأثیر دارد ، عبارتند از :

1ـ الگو گرفتن از پیشرفت علمی

2ـ نگاه علمی داشتن به مسائل و مخالفت با سلطۀ مذهب (سکولاریسم)

3ـ مخالفت باطبقۀسرمایه­ دار

4ـ از­­بین­­رفتن حکومت استبدادی.

( بنابراین او مبارزه با نابرابری جنسیتی و فمینیسم را با سه عامل : سکولاریسم ، مبارزه با استبداد و رفع نابرابری اقتصادی ، تلفیق کرده است . )

📚(  تحریرالمرأة ، ص56-350 ، ص64-361 و ص367)

عناصر فوق به وضوح در اشعار پروین اعتصامی ظهور یافته ، پروین از لحاظ تئوری و نیز در عمل ، کاملا پایبند به مبانی فکری قاسم امین و فمینیسم سکولار می باشد .

پروین اعتصامی از لحاظ فکری به حزب رنجبران ایران نیز تا حدودی گرایش دارد وحتی تحت تاثیر مبانی فکری آنها ، قصیده ( ای رنجبر ) را سروده که برخی از ابیات آن به شرح ذیل می باشد :

     تا به کی جان کندن اندر آفتاب ای رنجبر
     ریختن از بهر نان از چهره آب ای رنجبر

     از حقوقِ پایمالِ خویشتن کن پرسشی
     چند می ترسی ز هر خان و جناب ای رنجبر

     مردم آنانند کز حکم و سیاست آگهند
     کارگر کارش غم است و اضطراب ای رنجبر

👈 برای مشاهده قصیده کامل ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

حزب رنجبران ایران یکی از احزاب چپ می باشد که از حزب رادیکال کمونیستی توده انشعاب داده و نماینده سیاسی طبقه کارگر ایران است .

پروین اعتصامی در اواخر عمرش از سوی پهلوی اول با بی مهری مواجه شد ، ابتدا نشان سوم علمی که از سوی وزارت فرهنگ برای او ارسال شده بود را نوعی توهین به خویش تلقی کرده و آن را نپذیرفت و در ادامه نیز بنحوی از قبول مسئولیت تعلیم خاندان دربار پهلوی ، استنکاف ورزید . 

نتیجه و تجزیه و تحلیل :

در مواجهه با افکار پروین اعتصامی ، عمدتاً سه رویکرد وجود دارد :

1- عده ای پروین را تا سر حد یک قدیسه و نمادی تمام عیار از زن مسلمان ، بالا برده اند ، بعنوان نمونه اخیرا در مراسم سالروز بزرگداشت وی ، یکی از شخصیت های ادبی ، در تجلیل از مقام پروین و توصیف او گفته :

( پروین اعتصامی نماد کاملِ زنِ مسلمانِ ایرانی است که در تنگنای روزگارِ خویش و در عصرِ هجمه ی دین‌زدایی هیچگاه روی از معنویت و باورهای انسانی و اسلامی برنتافت و چون دیگران تن به لباسِ تفکر غربی نپوشاند ) 😳

2- گروه دوم ، در مواجهه با آراء و نظرات پروین اعتصامی ، راه بی انصافی و تفریط را پیشه کرده و نبوغِ او در شعر تعلیمی و موضوعاتِ بسیار دلپذیر و آموزنده ی مواعظ ، نقدهای اجتماعی و تجلیل از کرامت زن ، عدالت اجتماعی و ... را در اشعار او نادیده گرفته و با کمال ناسپاسی این بانوی شهیر در عرصه ادبیات ایران را ( شاعرِ نخود و لوبیا ) نامیده و متقابلاً به تجلیل از شاعره ی دیگر بنام ( فروغ فرخ زاد )  پرداخته اند .

3 - گروه سوم ( که نگارنده نیز با آن ها هم عقیده است ) بر این باورند که گرایش به فمینیسمِ سکولار توسط پروین در مسائل مربوط به زنان و خصوصاً دفاع او از فرمان ننگینِ کشفِ حجابِ رضاخان و نیز به یک سو نهادنِ حجاب و پذیرش بی حجابی توسط مشارالیها ، به شدت مورد نقد و مغایر با آموزه های اسلام می باشد .

فلذا شایسته نیست که با فتوشاپ تصاویر وی و گذاشتن روسری بر سر او ، نامبرده را بعنوان شخصیتی تمام عیار و الگو و نمادی کامل برای یک زن مسلمان معرفی کرد ، نماد کامل و بی پیرایه برای زنان فقط حضرت زهرا ، حضرت خدیجه ، زینب کبری ، مریم ، آسیه ، فاطمه معصومه  ( سلام خدا بر ایشان باد ) می باشند .

👈در عین حال ، نبوع پروین اعتصامی در عرصه شعر تعلیمی و آموزه های ( اخلاقی ، حکمی ، مواعظ دلپذیر ، تکریم از مقام زن و مقام مادر ، لزوم ظلم ستیزی ) در اشعار او را نیز هرگز نباید نادیده انگاشت و در یک کلام می بایست نظر خود را بیشتر معطوف به نقاطِ مثبتِ شخصیتِ این شاعره ی مُکرّمه ، معطوف نموده و به ایشان بعنوان یکی از مفاخر و مشاهیر بزرگِ ایرانِ عزیزمان ، ارج نهاد .

برگرفته از دروس آسیب شناسی ادبیات معاصر سید رضا نوعی (حکیم )