پیام شیعه | Shia

     طالِع اگر مَدَد دهد دامَنَش آوَرَم بِکَف
     گر بِکِشَم زِهی طَرَب ، وَر بِکِشَد زِهی شَرَف

     حافظ اگر قدم زنی در رهِ خاندان به صدق
     بدرقه ی رهت شود همّتِ شَحنه ی نجف

👈برای مشاهده ی تمام غزل ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

 در بسیاری از اشعار حافظ ، کلمه ی ( طالع ) به معنی ( بخت ، اقبال و سرنوشت ) بکار رفته ،  اما در اینجا منظور خواجه ، علی (ع) است .
 
توضیح اینکه : با ابجد کبیر ، کلمه ی ( طالع = 110) می شود که مطابق با عددِ ابجدِ  علی (ع) است .

 استفاده از ابجد در شعر ، توسط بزرگان و شعراء مسبوق به سابقه بوده و امری بدیهی است ، بعلاوه این موضوع با سیاق غزل و خصوصاً بیت پایانی آن ، همخوانی دارد .

برای ضمیرِ (ش) در کلمه ی ( دامَنَش  ) با توجه به ایهام آن ، سه احتمال متصور است :

(1) - اینکه مرجع ضمیر را علی (ع) بدانیم : یعنی اگر ایشان عنایت نماید ، دستم به دامنِ ولایتش ( که کنایه از برخورداری از فیوضاتِ ولائی اوست ) ، خواهد رسید .
 
طبق فرمایش امام باقر (ع) : « آلُ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ هُمْ حَبْلُ اَللَّهِ اَلَّذِي أُمِرْنَا بِالاِعْتِصَامِ بِهِ »

یعنی : سالِکِ الی الله همواره مأمور به تمسُّک و اعتصام به ریسمانِ ولایت معصومین (ع) که ( حَبْلُ اَللَّهِ اَلْمَتِين ) است ، می باشد .

📚(( بحار الانوار ج 24 ص 85 حدیث 9)) و (( تفسیر عیاشی ج 1 ص 194))

(2) - اگر مرجعِ ضمیر را محبوبِ حقیقی و خداوند متعال بدانیم  ، کنایه از رسیدن به مقام ( قُربِ نوافل و فرائض ) و تقرّبِ بنده به حضرت باری تعالی است . زیرا رسیدن به این مقام ، جز با دستگیری امام معصوم ، میسّر نخواهد شد . بدیهی است که امام (ع) علاوه بر ارائه طریق ، ایصال الی المطلوب نیز می نماید .

(3) - مرجعِ ضمیر می تواند راجع به امام زمان (عج) باشد ، کما اینکه خواجه در جای دیگر فرموده :

     ای غایب از نظر به خدا می سپارمت
     جانم بسوختی و بجان دوست دارمت

     تا دامنِ کفن نکِشَم زیرِ پای خاک
     باور نکن که دست ز دامن بدارمت

اما معنی مصرع دوم از بیت اول :

کِشیدنِ دامنِ معشوق کنایه از وصال است و کِشیدنِ دامن از دستِ عاشق توسط معشوق ، کنایه از نازِ و عشوه ی اوست تا عطش و قابلیت سالک را ارتقاء دهد . حافظ در این مصرع به کِشاکِشی که بین عاشق و معشوق در سلوک وجود دارد ، اشاره می کند . این کِشاکِش دو سویه و طرفینی است ، از سوی عاشق ، عرض نیاز و تمنّای وصال است و از سوی معشوق ، ابراز بی نیازی و ناز . حافظ در جای دیگر تکلیف را برای سالکان الی الله روشن نموده :

     میان عاشق و معشوق ، فرق بسیار است
     چو یار ناز نماید ، شما نیاز کنید

🔘عبارت ( ور بِکِشَد ) در برخی از نسخه ها به شکل ( ور بِکُشَد ) آمده که در این صورت معنی بیت این است که :

اگر به وصالِ محبوب خویش نائل شوم ، مایه طَرَب و سعادت است و چنانچه معشوق با تیر یا تیغِ جلالش مرا به قتل برساند ، این نیز سعادتی بس بزرگ خواهد بود . حافظ در اشعار دیگرش آن را توضیح داده :

     زیرِ شَمشیرِ غَمَش ، رقص کُنان باید رفت
     آنکه شد کُشته ی او ، نیک سرانجام اُفتاد

     به تیغم گر کُشَد دستش نگیرم
     و گر تیرم زند ، مِنّت پذیرم 

در بیت دوم فوق که آخرین بیت از غزل است ، منظورِ حافظ از ( خاندان ) ، اهل بیت (ع) و آلِ پیامبر (ص) می باشد ، شحنه ی نجف نیز کنایه از امیر المؤمنین (ع) است .

شارحان مشهور حافظ ، مانند : ختمی لاهوری ، مولانا بدر الدین و سودی نیز علیرغم اینکه سنی مذهب می باشند ، شحنه ی نجف را در بیت مزبور ، علی (ع) می دانند .

ختمی لاهوری در شرح بیتِ مانحن فیه می گوید :

شحنه ی نجف حضرتِ امیر المؤمنین ، امام المتقین علی بن ابی طالب رضی الله عنه است . بدانکه منصبِ ولایتِ مُطلقه و هدایتِ عامّه ، بعد از ختمِ نبوت ، منتقل است به ذاتِ با برکاتِ امیر المؤمنین کرّم الله وجهه .

👈برای مشاهده ی ( سند 1 ) ، ( سند 2 ) و ( سند 3 ) کلیک کنید . 👉

 حافظ در بیتِ اخیر الذکر که بیتِ پایانی غزل است می فرماید :

اگر با متابعت و پیروی از خاندانِ پیامبر(ص) و از روی صِدق ، بر صراطِ مستقیمِ ولایت و هدایت گام نهی ، ( همّتِ شحنه ی نجف ) که کنایه از دعای خیر  و حصولِ رضایتمندی علی (ع) می باشد ، بدرقه ی راهت خواهد بود و تنها در این صورت است که به مقام رضای خداوند نائل می گردی زیرا :
( رِضَى اَللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ )

📚(( خصال صدوق , ج 1 , ص 157 )) و (( بحار الانوار ج 10 ص 435))

در بیت مورد بحث ، واژه ی ( قدم ) و ( صدق ) بکار رفته ، یعنی سالک می بایست در صراط ولایت از قدمِ صِدق برخوردار باشد .

امام صادق (ع) می فرمایند : ( وَ بَشِّرِ اَلَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَالَ وَلاَيَةُ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ )

👈یعنی : منظور از قدم صدق که در قرآن ذکر شده ، ولایتِ امیر المؤمنین (ع) است .

📚(( بحار الانوار ج 8 ص 43 ))

جالب است که بدانیم :

با ابجد صغیر نیز ( قدم صدق ) برابر است با عدد ( 26 ) و علی (ع) نیز با ابجد صغیر برابر است با عدد ( 26 ).

👈قَدَمَ صِدْق ، مقامِ رفیعی است که آن را در زیارت عاشورا نیز از خداوند متعال مسئلت می نمائیم :

«فَأَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَکْرَمَنِی بِمَعْرِفَتِکُمْ وَ مَعْرِفَةِ أَوْلِیَائِکُمْ، وَ رَزَقَنِی الْبَرَاءَةَ مِنْ أَعْدَائِکُمْ ،أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة وَ أَنْ يُثَبِّتَ لِي عِنْدَكُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللَّه»
شرح اشعار حافظ  توسط سیدرضا نوعی ( حکیم )

شرح غزل در ادامه مطلب